Elealı Zenon Paradokslar – Elea Okulu “Hareket Yoktur!”

Elealı Zenon Paradokslar

Elea Okulu, Antik Çağ’ın en önemli felsefe okullarından biridir. En bilinen isimleri ise Ksenophanes, Parmenides ve Elealı Zenon’dur. Elea Okulu varlığın birliğini, değişmezliğini ve bölünemezliğini savunma yoluna yaklaşırken bunu mantık ilkeleriyle yapmaya çalışırlar bu yüzdendir ki Elea Okulu, rasyonalist(akılcı) bir tavır takınan ilk filozofları bulundurur bünyesinde. Parmenides, Ksenophanes’in “bir” felsefesini ileri götürürken; Zenon, Parmenides’in teklik, değişmezlik ve hareketin imkansızlığı doktrinini ileri taşımak amacıyla “Paradokslardan Paradokslara” koşmuştur.

Elealı Zenon’un MÖ 490-430 arasında yaşadığı tahmin edilmektedir. Parmenides hocasıdır. Ve hocasının felsefesini ileri taşımak için “değişim” var diyenlere mantıksal savlarıyla kafa tutup, felsefe dünyasında hareketin imkansızlığını savunarak ün kazanmış ve çoğu düşünürün üstünde durduğu paradoksları ortaya atmıştır. En çok bilinenler arasında Ok ve Akhilleus (Aşil) paradoksu yer almaktadır.

“Hareket bir yanılsamadır. Zamanın sonsuza kadar bölünebilirliği hareketin ve değişimin var olmasını olanaksız kılar.”

Elealı Zenon hakkında bilgi sahibi olmak için çok az fragmana sahibiz. İlk olarak, Zenon’la tanışmamız Aristoteles’in Fizik kitabı sayesindedir. Elealı Zenon’un felsefeye kattığı ‘diyalektik akıl yürütme tekniğini’ işler.

Akhilleus (Aşil) ve Kaplumbağa Paradoksu

Antik Yunan’ın en hızlı koşucusu Akhilleus ile bir kaplumbağa yarışa girecektir. Kaplumbağa iyi savaşçıdan bir tık önce başlayabilecektir. Bu şartlarda Akhilleus ne kadar hızlı koşarsa koşsun, kaplumbağayı geçemeyecektir. Aralarındaki mesafe azalsa bile, tam anlamıyla ne kadar yarışılırsa yarışılsın kapanmayacaktır.

Elealı Zenon’un paradokslarında amaçladığı, insanların inandığı şeyleri yanlışlayarak “yanlışa indirgeyerek” hareketin imkansızlığını göstermektir.

Başka ortaya attığı bir ikilem; “Var olan her şey varsa ve uzayda bulunuyorsa, uzay nerededir? Eğer uzay da başka bir uzaydaysa uzay sonsuza kadar böyle sürer, bu açıdan bakılırsa uzay var olmayandır.”

Elealı Zenon Paradokslar; Ok Paradoksu

Yaydan çıkan ok, tekdüze bir şekilde başka bir hareket yapmadan hedefe ulaşır. Seçili bir vakit varsa ve ok tekdüze bir durumdaysa ok durağan olmak durumundadır. Değişmeyen nesneler böyledir. Okun kat ettiği yolun art ardına dizilmiş olması, seçilen zamanda “değişmez durma” mecburiyetine sahiptir. Bu yüzden ok asla hedefini bulamaz.

“Hareket yoktur!”

Elealı Zenon’un ortaya attığı bu paradokslar, çoğu aksini düşünen düşünürler için çürütülmeye müsait olsa da paradokslarından çıkan sonsuz, zaman, hareket, uzay, sürekli gibi kavramlar felsefede sorgulanmaya değer kavramların arasında yer alır. Paradoksları, bazı filozoflar “safsata” olarak nitelendirse dahi sorgulayıcı ve farklı bakma düşünce yapısından felsefeye çok şey kattığını da düşünme dünyası inkar etmemektedir.

“Elealı Zenon’un argümanları, bir şekilde zamanından günümüze kadar inşa edilmiş olan neredeyse tüm uzay, zaman ve sonsuzluk teorilerinin temelini oluşturmuştur.”
–Bertrand Russell