Uygulamalı Etik | Günümüzde Etik Sorular

Uygulamalı Etik

Etik, söz konusu ahlakların ve ahlak olgusunun üzerine felsefi bir düşünüm ya da sorgulama olarak ortaya çıkmıştır. Etik, esas itibariyle çağlarının ruhu olan, insanın hangi amaçların peşinden gitmesi, hangi değerleri cisimleştirmesi gerektiğini soruşturan filozoflar tarafından oluşturulmuştur. Etik, ahlak felsefesidir. Ahlak felsefesi daha çok alıcı ve pasiftir. Zira toplum, genelleştirilmiş kural ve değerlerini yeni yetişen üyelerine adeta empoze eder. Birey, ne zamanki bu kural ve değerler üzerine düşünmeye başlar, o zaman ahlaktan etiğe geçme durumuna gelir.*

“Bilgiyle değer arasında zorunlu hiçbir ilişki olmadığı gibi, bilgi bakımından ilerleme ahlaki ilerlemeyi asla zorunlu kılmaz.” –İlimler ve Sanatlar Hakkında Nutuk, Rousseau

Etik Türleri

Etik, kendi içinde üçe ayrılır. Normatif, Metaetik ve Uygulamalı etik. Normatif etik, daha çok kural koyucu ve ödev kavrayışıyla ilerler. Din ahlakları ve Kant etiği örnek verilebilir. Metaetik ise, etik özelliklerin beyanlarını, tutumlarını ve yargıların doğasını anlamaya çalışan etik türüdür. Uygulamalı etik ise, genellikle daha güncel, spesifik bir problemi ele alıp, onu çeşitli etik bakış açılarıyla sorgulayan, tartışan pratik felsefe alanıdır.

Uygulamalı Etiğin Ortaya Çıkışı

20. yüzyıl, sanayileşmenin ve iki büyük savaşın yaşandığı, maddi çıkarlar adına manevi değerlerin ve özellikle de insanın katledildiği, doğanın giderek kirletildiği, sömürgeci politika ve savaşların daha da güçlendiği bir çağı ifade eder. Uygulamalı etiğin doğuşunu etkileyen en önemli şeyin, bu genel ya da global değişme, modernleşme süreçlerinin kimi alan veya durumlarda yarattığı olumsuz sonuçlar olduğu söylenebilir. Uygulamalı etik, 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar hep teorik bir yapı ya da karakter sergilemiş olan etiğe eklemlenen yeni etik türüne karşılık gelir.*

Pratik bir felsefe olarak uygulamalı etiğin ortaya çıkışına yol açan çok sayıda olgu ve problem vardır. Bu problemler uygulamalı etiğin alt dallarını oluştururlar. Bunlar: Kapitalizm, ırkçılık, adil savaş kuramı, insan hakları, sivil itaatsizlik, savaş suçları, dünyadaki açlık, savaş ve terörizm, kirli eller, hayvanların ahlaki statüsü, cinsellik, eşcinsellik, pornografi, kürtaj, ötenazi, klonlama ve daha niceleridir.*

Uygulamalı Etik ve Unsurları

Uygulamalı etik, iki ana unsurdan oluşur. Bunlar meslek etiği ve problem etiğidir. Bu durum uygulamalı etiğin kendisi için geçerli olduğu gibi alt alanları içinde geçerlidir. Bir etik sorun ele alınırken, örneğin eğitim etiği; hem öğretmen meslek etiğinin hem de eğitimin kendisinin içerdiği etik sorunlar ele alınır. İster problem etiği ya da ister meslek etiği olarak ele alınsın, uygulamalı etik, her iki formuyla da teoriyi pratiğe bağlamaya, pratiği teori yoluyla anlamlandırıp düzenlemeye dönük teşebbüsler olarak karşımıza çıkar.*

 Bir problemin uygulamalı etik yani “pratik felsefe” alanına girmesi için ise iki şeye ihtiyaç vardır. Birincisi konunun karşısında olan insanların veya grupların olması, konunun tartışılabilir olması gereklidir.  İkincisi ise konunun, bireylerin etik ödev ve yükümlülükleriyle ilgili olan evrensel bir etik problem olma zorunluluğudur.

Sorularla Uygulamalı Etik

• Tıp Etiği: Hekimin hastayla olan ilişkisi nasıl olmalıdır? Hekimin hastaya karşı görev ve sorumlulukları nelerdir?
• Biyoetik:  Kürtaj; Kürtajın koşulları ve sınırları ne olmalıdır? Fetüs ne zaman birey olur? Kürtaj meselesinde annenin ve babanın rolü nedir?  Ötenazi; Bir birey ne zaman kendi yaşamını sonlandırmayı talep edebilir? Ötenazinin yaş sınırı olmalı mıdır? Hangi durumlarda ötenazi yapılabilir?
• Çevre Etiği: İnsanın doğaya karşı yükümlülükleri ve görevleri nelerdir? İnsan ve doğanın ilişkisi nedir? Yaşanabilir ve temiz bir doğa için neler yapmak veyahut yapmamak gerekir? Kirlilik sorunu için çözümler nelerdir? Ekofeminizm neleri içine almalıdır ve nasıl çözümler getirmelidir? Doğaya, hayvanlara ve kadınlara daha iyi koşullar nasıl sağlanabilir? Hayvan eziyetlerinin ve katliamlarının önüne nasıl geçilebilir? Gelecek kuşaklara karşı sorumluluğumuz nedir? Dünyadaki yiyecek ve su eşitsizliğinin önüne nasıl geçilebilir?
• Siyaset Etiği: Kirli eller problemi nedir? Etiğin siyasetteki yeri nedir? İyi toplum düzeni nasıl olmalıdır ve ilkeleri nelerdir? Kurumların toplum için önemi nedir?
• Eğitim Etiği: Eğitimde nasıl bir ahlaki tutum izlenmelidir? Eğitme otoritesinin yükümlülüğü ve sorumluluğu neye göre temellendirilmedir? Eğiticinin meslek etik ilkeleri nelerdir? Öğrencinin hakları nelerdir?
• Cinsellik Etiği: Cinselliğin anlamı ve amacı nedir? Cinsel özgürlüğün sınırları nelerdir? Cinsellik eğitiminin gerekli sayılması konusundaki argümanlar nelerdir? Eşcinsel evlilik resmi olarak meşrulaştırılmalı mıdır? Pornografi ve fuhuş yasal olmalı mıdır? Para karşılığı cinsel ilişki suç sayılır mı?
• Hukuk Etiği: Kişisel ve eğlence amaçlı uyuşturucu kullanımı yasaklanmalı mı? Cezalandırma teorileri nelerdir? Hukuk ve etik arasındaki bağlantı nedir? İdam cezası ahlaki midir?
• Medya Etiği: Bir haberi doğru yapan nedir? Haberi yapılan kişinin özel hayatına saygı ölçütleri nelerdir? Gündelik yaşamda basının yeri nedir?
• Yapay Zeka Etiği: Yapay zeka insanın hangi yaşam alanlarına girmemeli? Yapay zekanın gelecek nesillere etkisi nedir? Yapay zeka çalışmaları durdurulmalı mı? Yapay genel zeka başarılı olursa, negatif ve pozitif yönlerinin tahminleri nelerdir?

Kaynakça ve Alıntılar:

*Uygulamalı Etik – Ahmet Cevizci