Tanrıça Kali İkonografisi- Dişil Eril Sentezi|Feminist Figür

Tanrıça Kali

Dünya Mitolojisi tarihinde Hindu tanrıçası Kali’den daha karmaşık ve kışkırtıcı bir figür yoktur. Kali dişiliğin, yaratmanın ve enerjinin sembolü Şakti’yi cisimleştirir. Bu yüzden Kali, Hint Tanrıçaları içinde özellikle “Tantrik Şakti” mezhebinde önemli bir yer tutmaktadır. O çok yönlü bir tanrıçadır. Anadır, kötülüklerle savaşandır, Anaerkil bir tasvir olarak feminist bir figürdür.

Kali dişil gücün eril güce karşı kazandığı bir zaferin tezahürüdür. Bu yüzden Kali’ye ait kanlı ve kansız birçok takdimelerin yapıldığı tapınaklar vardır. Kalküta’da Kalighat Tapınağı’nda, daha küçük tapınaklarda ve bazı türbelerde Kali’ye binlerce erkek keçi kurban olarak sunulmaktadır. Kali’nin kusursuz memeleri bütün varlıkları besleyenin O olduğuna, gunaların beden bulmuş hali olarak; beyaz dişleri ise huzura ve dinginliğe (satva), sarkık kırmızı dili aktifliğe (raja), sarhoşluğu eylemsizliğe (tama) işaret eder.

Tanrıça Kali Sembolizmi

Ana Tanrıça Kali, diğer tanrıçalardan farklı olarak savrulan saçı, üçüncü gözü, yerlere kadar sarkan dili, dişleri, küpesi, palası, kesik baş, kesik başlardan kolyesi, kesik ellerden etek, kusursuz göğüsler, koyu rengi, sol ve sağ ayakları, güneş, ay, ateş, Varada mudra ile Avaya mudra olmak üzere tam yirmi bir sembol taşır. Kesilmiş kollarla süslenmiş bir korsesi, taze kesilmiş başlarla bezenmiş kolyesi, çocuk cesetlerinden küpeleri, yılanlardan bilezikleri bulunur.

Tanrıça Kali uzun ve sivri dişleriyle uzun tırnaklı pençe gibi elleriyle ve dudaklarından düşmanlarının sızan kanıyla betimlenir. Onun korkutucu tabiatına yaraşır şekilde genellikle çakallarla, cinler ve gulyabanilerle çevrili bir ölünün konulduğu ölü yakma töreninin icra edildiği alanda ve savaş meydanlarında kurbanlarının sıcacık kanını içen öfkeli bir savaşçı olarak gösterildiği özel mekanları bulunur.

Bağımsız bir tanrıça olarak da nitelendirilen Kali bir tanrı ile ilgili olduğunda o hep Şiva ile olmuştur. Şiva’nın eşi ve ortağı olarak Kali, vahşi davranışlarıyla onu ayartıcı bir rol oynar. Şiva’nın diğer eşi Pârvatî’nin aksine Kali evrenin düzenini tehdit eden yıkıcı ve tehlikeli davranışlarıyla heyecandan yanadır. Doğa her zaman çıplak olduğu için Kali de çıplaktır. Hiçbir şey zamanın ve ‘pancha-bhuta’nın güçlerini kontrol edemez. Pancha Bhuta, beş büyük fiziksel elementin adıdır. Hinduizm’de tüm kozmik yaratmanın temeli beş temel element olup bunlar Prithvi/Dünya, Apas/Su, Agni/Ateş, Vayu/Hava ve Aakash/Aether olup farklı özelliklere sahiptir ve bunlar aynı zamanda insan deneyiminin farklı birimlerini de oluşturur.

Brahman’ın Bedenlenmiş Hali | Kali

Kali adının iki kökeni vardır ve ikisi de “Kala” kökünden gelir. Birisi “siyah olan” diğeri ise “zamanın hükümdarı” anlamındadır. Kali yoganın üç evrensel enerjisi olan yaratma, koruma ve yok etme ile bedenlenir: İyilik ve saflık değerini yaratma enerjisiyle var eder, hırs ve çalışkanlık krallığını koruma enerjisiyle muhafaza eder, cehalet ve tembellik karanlığını da yok etme enerjisiyle yok eder. O’nun eskiden olduğu gibi şimdi de yaratma, koruma ve yok etme gücü Kali diye isimlenir ki bu bağlamda Kali, Brahman; Brahman da Kali’dir. Bu, bir ve aynı olan gerçektir. Yaratılış, koruma ve yok ediş eylemleriyle uğraşmadığı zamanda O’na Brahman; faaliyetlerde bulunduğu zamanda ise Kali veya Şakti denir. Gerçek, bir ve aynıdır; fark isim ve formdadır. Dolayısıyla Kali ya da Şakti dendiğinde Brahman’ın bedenlenmiş hali kastedilmektedir.

Tanrıça Kali İkonografisi

İkonagrafik özelliklerine göre O, her zaman kurtuluşun vericisi olduğu için alnının üzerinde bir hilal vardır. O’nun çıplak olarak tahayyülü aslında uzay içinde bulutla örtünmüş (hava giyinen) digambari diye adlandırılıp ortaya çıkmayı, zuhur etmeyi sembolize eder. Alnındaki üçüncü göz geçmiş, gelecek ve şu ana hükmetme gücünü temsil eder.

Bağlanmamış dağınık saçları Kali’nin sınırsız özgürlüğünü; her tel saçın bireysel bir ruh olduğunu ve tüm ruhların köklerinin de Kali’de bulunduğunu; sarkmış uzun dili cinsel hazzı; kuru kafaların dizildiği kolye ise şeytanların alt edilmesini, dinin yenilenmesini, Sanskritçe alfabenin harflerini ve yaratılış gücünü sembolize eder. Boynuna takılı kolyedeki elli kafatası Sankritçe alfabesinin elli harfini ve harflerin seslerinin mahreçlerini temsil eder.

 Kali’nin dört kollu oluşu yaratılışın ve yok edişin çarkını, sağ eller korkudan kurtuluşu, sol eller ise kılıcın tutulması ile dünya yaşamına bağlayan bağların kesilmesine, cehaletin yok edilmesine ve yanlış düşüncelerden kurtulmaya işaret ederken kesik kollardan yapılmış etek de gerçeğin eylemini ve kendisine inananları tenasüh çemberinden kurtarmayı sembolize eder.

Şiva ve Şakti

Şiva’nın göğsü üzerinde ayakta duruşu kadının gerçek gücünü temsil eder. Ancak Şiva ve Şakti daima birlikte olup Şiva yüceliğin değişmez yönü, Kali de görünüşe göre aynı durumun değişen yönüdür. Şiva salt kozmik bilinç, Kali ise salt kozmik enerji olduğundan onlar birleşmeden hiçbir canlı var olamaz ve Şiva, Kali’nin gücü olmaksızın kendini gösteremediği gibi Kali de Şiva’nın bilinci olmaksızın bir fonksiyonda bulunamaz. Bu demektir ki erkek kadınsız kendini gösteremez. Kadın da erkek olmadan kendini bilinç yönünden var kılamaz. Erkek salt kozmik bilinç, kadın ise salt kozmik enerjidir.

Kali’nin sağ ayağı ileride ise halim selim hali olan Dakşina Kali; sol ayağı ileride ise korkunç hali olan Vama Kali’dir. Ölü yakma töreninin icra edildiği mekan ise küllerle dünyaya olan alakanın azalması gerektiğini hatırlatır. Kalküta’daki halkın ibadet ettiği birçok Kali tapınaklarının yanı sıra evlerde de Kali’ye tapınma köşeleri bulunmaktadır.

Şiva’nın ten rengi saf beyaz olsa da Kali’nin ten rengi en karanlık gecenin rengi yani derin mavimsi siyahtır. Sınırsız Boşluk olarak Kali, siyah olduğundan iz bırakmadan her şeyi yutmuştur Kali’nin nasıl ortaya çıkışı ile ilgili birkaç geleneksel anlatıdan biri Savaşçı Tanrıça Durga’nın her kolunda bir silah taşıdığı on koluyla aslana binmiş olduğu halde bufalo şeytanı Mahishasura ile savaşını anlatan versiyondur. Durga öyle öfkelenir ki öfkesi patlar ve alnından Kali çıkar.

 Siyah tanrıça Kali, rastladığı bütün şeytanları yemekte, onların kafalarını koparmakta ve kolye şeklinde boynundaki asılı zincire dizmektedir. Bu durumda iken Kali’nin herkese yönelmiş kan tutkusunu dindirmekte Tanrılar ne yapacaklarını bilemez haldedirler. Şiva, Kali’nin bu yıkıcı kudurmuşluğunu yoluna yatarak durdurabilir. Tanrıça Kali, tam da üzerinde durduğu kişinin Şiva olduğunu fark edince sakinleşir.

Tanrıça Kali ’nin Doğumu

Tanrıça Kali’nin doğumunu anlatan bir versiyonu da Kali’nin ebedi karanlık ile hem yok etme hem de yaratmanın sembolü olan siyah oluşuna vurgudur. Tanrılar bir kadın tarafından ancak öldürülebilecek olan Daruka tarafından korkutulurlar ve Parvati’den bu baş belası şeytanla ilgilenmesini isterler. Parvati Kali’ye dönüşür ve Daruka’yı alt eder. Bütün dünya bir kez daha iyi olur.

Mitolojik bir öyküde, Kali’nin korkunç zalim Raktabija’dan dünyayı nasıl kurtardığı anlatılır. Kanının bir damlasının düştüğü yerde binlerce şeytan çoğalmaktadır. Bunu önlemek için Kali onu yutar ve vücudundaki tüm kanları tüketir.

 Kali’nin doğuşunun başka bir versiyonu da olarak ifade edilen bu öykü “kan ve tohum” diye isimlendirilir. Bu öyküye göre iblis çoğu şeytanlar gibi hem insanlara hem de tanrılara büyük bir sorun olmuştu. Ama daha da kötüsü onun bir damla kanı yere döküldüğü her zaman için zebanileri yeniden üretmek gibi bir yeteneği vardı. Raktabija saldırıya geçtiğinde onunla savaşmak hiçbir işe yaramadı. Onunla birlikte birçok şeytan ortaya çıktı.

Bütün tanrılar durumu konuştular ve bu kadar çok şeytanla ancak Kali’nin baş edebileceğine karar verdiler. Kali hızla Raktabija ve şeytanlarının kanlarını dışarıya akıtmaksızın hepsini yutup yok etmeye başladı. Şeytanlarının hiçbirinin bir damla kanı bile yere düşmemişti. Bu da şeytanlar için büyük bir hezimet demekti.

Kali ile ilgili başka bir hikaye de hırsızlardan oluşmuş bir grup ile macerasıdır. Hırsızlar Kali için bir insanı kurban etmek isterler, bir ihtimal düşünmeksizin kurban olarak genç bir Brahman rahibini seçerler. Yakın tapınağa onu sürüklerler. Hırsızların Kali heykeli, aniden canlanır. Bir keşiş öldürmek için hırsızların yaptığı plan tanrıçanın çileden çıkmasına yetmiştir ve tanrıça onlardan intikamını alır. Brahman çalışmalarına devam etsin diye onu oradan kaçırır; çetenin ise tamamının başını kılıçtan geçirir, onların başları ile de eğlence olsun diye oynar.

Ayrıca Tanrıça Kali’ye sunmak üzere masum insanları bir ilmikle boğarak öldüren “Thug” adlı grubun eylemleri de faaliyetlerine son verildiği 19. yüzyılın ortalarına kadar sürmüş ve bu arada bir milyon insanı öldürdükleri iddia edilmiştir. 

Kaynakça:

• Hint Sanatı ve Uygarlığında Mitler ve Simgeler – Heinrich Zimmer
• Hindu Mezhebi Şaktisizm: Tanrıça Kali – Dr. Öğr. Üyesi M.Hadi Tezokur | Dicle Üniversitesi
• Hint Mitleri – A.L Dallapiccola
• Hint Mitolojisine Giriş | Mit ve Mitya – Devdutt Pattanaik