İdealizm Nedir? İdealizm Türleri
İdealizm Nedir?
Felsefede idealizm, zihnin yegane gerçeklik olduğunu, fiziki dünyanın bağımsız bir gerçekliği olmayıp, zihinsel ve manevi olanın bir görünüşü olduğunu savunan varlık görüşü.
En önemli temsilcileri arasında Platon, Berkeley, Kant ve Hegel’in bulunduğu idealizmin, başta öznel idealizmle nesnel idealizm, epistemolojik idealizmle ontolojik idealizm olmak üzere farklı türleri vardır. İdealizm farkı türleriyle gerçekten var olanın zihin veya idealar olduğunu, ideaların epistemolojik ve ontolojik açıdan önceliğinin bulunduğunu, bilginin gerçek konusunun idealar olduğunu savunur. Zihnin maddeyi veya maddi dünyayı yarattığını söylemediği gibi, düşünceyi düşüncenin nesnesiyle karıştırma yanlışına da düşmeyen idealizm, dış dünyanın zihne bağımlı olduğunu ileri sürer.
İdealizm Türleri
Nesnel İdealizm: Gerçekten var olanın zihinden bağımsız idealar olduğunu, gerçek olanın sadece şeylerin özlerinden meydana geldiğini öne süren idealizm türü. Düşünce tarihinde Platon tarafından ortaya atılan nesnel idealizm, gerçekte var olanın idealar olduğunu, görünüş kategorisine indirdiği fiziki dünyanın idealardan pay almak suretiyle var olduklarını savunur.
Öznel İdealizm: Gerçekten var olanın bireysel zihin olduğunu öne sürerken, fiziki dünyanın varoluşunu insan zihninin kuruluşuna tabi hale getiren veya zihin tarafından algılanmış olmasına bağlı kılan idealizm türü. Platon’a özgü nesnel idealizmden farklılık gösteren öznel idealizmin en önemli temsilcileri Berkeley ve Kant’tır. Aynı zamanda Berkeley’in idealizmine ontolojik idealizm, Kant’ın idealizmine ise transandantal idealizm denir.
Mutlak İdealizm: Nesnel idealizmin 19. Yüzyılda Hegel tarafından öne sürülmüş olan versiyonudur. Mutlak idealizm gerçek var olanın bireysel zihinlerin üstünde ve ötesinde evrensel akıl ya da zihin olduğunu ileri sürer. Söz konusu idealizmin bakış açısından kavram veya ideler, dış dünyadaki nesneleri deneyimleme sürecinde zihin tarafından oluşturulmuş temsiller olmayıp, gerçekte varlığın belirleyicisi olan unsurlar olmak durumundadır. Bu kavram ya da fikirler tarafından belirlenen dünya, doğallıkla akli bir yapı ve düzen sergiler.
Ontolojik İdealizm: Gerçekliğin niteliğiyle ilgili bir görüş olarak, fiziki dünyanın zihne bağlı olduğunu, sağduyunun veya bilimin bununla çatışan dünya görüşünün hatalı olduğunu ileri süren idealizm türü. Esas itibariyle Berkeley tarafından geliştirilmiş olan söz konusu idealizm, biri zihinler diğeri de ideler olmak üzere, sadece iki tip varlığın gerçekten var olduğunu öne sürer. O, bu noktada kalmayıp, dış dünyadaki fiziksel nesnelerin de izlenimlerin veya duyumsal idelerin bir toplamından ibaret olduğunu, yani zihin tarafından algılanabildikleri sürece var olduklarını ileri sürer.
Epistemolojik İdealizm: Gerçekliğin yapısını epistemolojik düşüncelere bağlı kılarken, fiziki dünyadaki nesnelerin zihin tarafından algılandıkları sürece var olduklarını veya fenomenlerin insan zihninin kuruluşuna bağlı olduğunu, fiziki nesnelere insan zihni tarafından yapı kazandırıldığını ifade eden idealist anlayış.
Transandantal İdealizm: Alman filozofu Kant’ın, eleştirel idealizm olarak da tanımlanan ve sadece fenomenlerin bilinebilir olduğunu ve doğal dünyadaki nesnelerin insanın duyarlığı ile anlama yetisinin kuruluşuna ve yapılandırma tarzına bağlı bulunduğunu öne süren görüşü.
- Kaynakça: Felsefe Sözlüğü – Ahmet CEVİZCİ
