Nyaya-Vaişeşika Darşana – Çoğulcu Realizm
Nyaya-Vaişeşika
Ortodoks sistemlerden olan Nyaya–Vaişeşika, aslına bakılırsa köken itibariyle farklıdırlar. Onların aynı ekol içinde değerlendirilmesinin gerekçesi, realist ve pesimist bakış açısı hususunda hemen hemen aynı olacak şekilde birbirlerine benzemeleri ve tarihi süreç içinde temsilcileri tarafından gerçekten kaynaştırılmış olmalarıdır.
Vaişeşika kelimesi “farklılık” anlamına gelen vişeşa’dan türer ve söz konusu edilen bu doktrin, kelimeye uygun olarak evrenin kökeninde farklılık olduğu, birlik bulunmadığı için bu şekilde isimlendirilir. Nyaya kelimesi, genel olarak “akıl yürütme” anlamını ifade ediyor olarak anlaşılır. Bu, sistemde takip edilen ve baskın şekilde de entelektüalist ve analitik olan metoda işaret eder; bu gerçek, bazen ona atfedildiği gibi hetu-vidya ya da “sebeplerin bilimi” gibi diğer isimler tarafından teyit edilir. Bu özellik, gerçekte, çoğunlukla karıştırıldığı formel mantık meselelerine yönelik dikkati açıklar.
Bu yüzden Nyana-Vaişeşika şeklindeki ikili isim nihai olarak ulaştırılan sonuca, yani “çoğulcu realizm”e olduğu kadar sistemde takip edilen bir metoda da gönderme yapar. Her şeyden önce Nyaya-Vaişeşika, Vedalardaki Bir’in çoktaki mevcudiyetinin tatmin edici bir şekilde açıklanmasına girişir.
Nyaya-Vaişeşika darşana, Vedalar‘ın otoritesinin kabulüyle ortodoks düşünce sistemlerinin içinde değerlendirilir. Bunun üzerine sistemdeki tanrı düşüncesine değinilecek olursa, Kanada’nın Nyaya’sında tanrıya bir gönderme yoktur. Gautama Tanrı’yı yalnızca bir sebebe bağlı olarak zikreder ve bazıları, Nyaya’nın aslında teist olup olmadığından şüphe etmişlerdir. Ancak Vaişeşikacılardan Praşastapada ve Vatsyayana Tanrı’yı kabul ederler ve bu inanç daha sonralarında doktrinin çok iyi temellendirilmiş bir parçası haline gelir.
Nyaya-Vaişeşika Kategorileri
Nyaya-Vaişeşika, her türlü bilginin hakiki doğası gereği kendisinden ötede olan bir nesneye işaret ettiği ve o nesneden bağımsız olduğu varsayımı ile başlar. Bu nesnelerin, yalnızca bilgiden değil fakat birbirinden de bağımsız olduğu, doktrinin de bu yüzden çoğulcu olarak isimlendirildiği, ilave edilir. Ancak bu betimleme sebebiyle bilgi verisinin bütünüyle tutarsız olduğunu farz edemeyiz. Çeşitli tecrübeler, belirli sınıflara bölünebilir. Bunlardan biri olan dravya ya da genel olarak İngilizceye çevrildiği şekliyle “substans” en önemlisidir. İlk dört dravya, atomlar ve kendilerinden kaynaklanan farklı nesneler gibi ikili bir yapıya sahiptir. Çoğulluk, atomların çoğulluğudur. Nyaya-Vaişeşika darşanada atomların varlığı, algılanabilir maddenin bilinen bölünebilirdiğinden kaynaklanır. Dravyalar sayı olarak dokuz tanedir.
- Toprak (prthivi)
- Su (ap)
- Ateş (tejas)
- Hava (vayu)
- Akaşa
- Zaman (kala)
- Uzay (dik)
- Benlik (atman)
- Manas
Yine de dravyalar, bütün evreni açıklayamazlar. Onlar yalnızca evrenin çerçevesi olarak hizmet görürler. Onların farklı özellikleri ve ilişkileri vardır. Dravyalar ile birlikte evren içeriğinin yedi kategorisini oluşturur. Bunlar:
- Guna (nitelik)
- Karma (eylem)
- Samanya (tümel)
- Vişeşa (ferdiyet)
- Samavaya (zorunlu ilişki)
- Abhava (yokluk)
Kaynakça:
- Hint Felsefesi Tarihi – Mysore Hiriyanna
- Hint Felsefesinin Temelleri – Korhan Kaya
