Aristoteles Metafiziği – Madde Form ve Dört Neden İlkesi
Aristoteles Metafiziği.
Aristoteles’in metafizikten önce ele aldığı en önemli alan “mantık” alanıdır. Önce varlıkların var olup olmadığını ve bunların bilgisine nasıl gidileceğini ortaya atar. Ontolojik ve epistemolojik cevabını verdikten sonra ise; asli olan hareket ettiricinin özünü açıklamaya girişecektir. Aristoteles’in metafiziği değişene değişme özelliğini veren şey ne sorusunun irdelenmesinin eseridir. Anaksagoras’ta görülen ilk hareket ettirici (nous) gibi Aristo’da fiziğinde ilk hareket ettirici neden olduğunu öne sürmekteydi. Metafizik eserinde ise; ilk hareket ettiricinin özünün ne olduğunu araştırmasını yapmaktadır.
Aristoteles’in metafiziği “değişimin nedenini aramak” olarak özetlenebilir. Metafizik eseri, doğanın kendisinde olan olayların neden öyle olduğu ile ilgili ortaya attığı argümanları açıkladığı bir metindir.
Yunan felsefesi ve çoğu felsefe doğanın, oluşun, var olmanın, değişimi kendine problem edinmişti. Aristoteles felsefe eğitimi için Platon’un Akademi’sinde olan maddenin özünü başlarda kabul edecektir. “Ezeli, ebedi, değişmeyen” bir öz düşüncesini diğer Antikçiler gibi felsefesine konu olarak alacaktı. Ancak o bir fizikçiydi ve doğayı olan merakından dolayı değişimin ve oluşun, hocasının “değişmeyen” tanımıyla çeliştiğini düşünmeye başlamıştı. Onun gördükleri “her şeyin değiştiği” yönündeydi. Ve hocası Platon gibi dünyayı yanılsama değil de duyular yoluyla anlayabileceğini düşünmekteydi. Duyularının verdiği bilgiyle hocasının “asli olan öz” tanımı uyuşmamaktaydı. Platon onun için kendi içinde çürütülmüştü. Yeni bir varlık modeli oluşturmak gerekiyordu.
Aristoteles Metafiziği; Madde-Form Öğretisi
Aristoteles’e göre bir şeyin, o şey olmasının sebebi maddenin formundan kaynaklıdır. Örneğin; kiraz tohumu ekildiğinde, ceviz ağacının değil de kiraz ağacının topraktan yeşermesinin sebebi kiraz ağacının kendisine içkin olan bir forma sahip oluşudur. Platon’daki idealar dünyasındaki gibi “aşkın” bir neden değil. Maddenin kendisinde olan içkin bir formdan kaynaklı olarak var olmasıdır.
“Her şey kendi potansiyelini taşır.”
Aristoteles’in madde form öğretisinde, madde her zaman değişmez olan “töz”dür. Değişimi mümkün kılandır ve özü asla değişmez. Ancak formlar yani nitelikler töz ile bir araya geldiğinde değişim ve oluş meydana gelir. Örneğin: Su asli olan tözdür. Sıcak ve soğuk ise kendiliğine içkin olarak değişmez niteliklerdir yani formlardır. Töz “su” ile sıcak niteliğini bir araya geldiğinde bir buharlaşma meydana gelir. Bu değişimin ve oluşun kendisidir. Özetle, değişim tözün bir niteliğinden uzaklaşarak yeni bir nitelik kazanmasıdır. Töz değişim kabiliyetinde olan, nitelik ise özelliği bakımından değişmeyendir.
“Gerçek dünyada var olan her şey her zaman madde ve formun birleşiminden meydana gelen bir şeydir.”
Aristoteles’te Dört Neden İlkesi
Aristoteles metafiziğinde madde ve form öğretisi kendi içinde var olanı, değişimini ve oluşu açıklıyor olsa da yine sonuna kadar gidip bir yücelik ve yetkinlik sorununu doğuruyor. Değişime değişim özelliğini veren şey ne? Sorusu doğuyor.
Bir şeyin değişime tabi olması için Aristoteles dört zorunlu nedeni öne sürüyor bu soru karşısında.
İlk olarak maddi neden, belirli nitelikleri kendisine alabilmesi için zorunlu olarak bulunması gereken şey maddedir. İki formel neden, oluşun meydana getirdiği şey; tohum maddi nedenken, tohumun ağaç olma zorunluluğu formel nedendir. En temel nedenler maddi ve formel nedendir. Diğer iki neden temel nedenlerden ortaya çıkmaktadır. Fail neden; Ağacın, bir sandalye olmasını sağlayan marangoz fail nedendir. Dördüncü neden ise; Ereksel neden (amaçlılık) gerçekleşmemiş formdur. Kiraz tohumunun kendine içkin olarak kiraz ağacı olma yönünde bir amacının olması onu kiraz ağacı yapmaktadır. Aristoteles’e göre doğaya gördüğümüz oluşun sürekliliği ise ereksel nedenin bir kanıtıdır.
