Anaksagoras Kimdir?-Ana Madde ve İlk Hareket Ettirici :Nous

Anaksagoras Kimdir?

Anaksagoras kimdir?

Anaksagoras Sokrates öncesi düşünürlerdendir. M.Ö. 500-428 yüzyılda yaşamıştır. Bugün İzmir-Urla Kenti’nde, o çağın ise Klazomenai şehrinde doğduğu bilinmektedir.  Atina’ya ilk göç eden filozof olarak tarihlere geçer. Atina halkı tarafından Anaksagoras’ın oldukça sevildiği ve Perikles’in dostu olduğu bilinir. Sokrates’in yaşadığı dönemde var olduğu bilinse de karşılaştıklarına dair bir bilgi yoktur.

Anaksagoras Herakleitos, Ksenophanes, Pythagoras kadar ilgi çekici olmasa da “ana madde” ve ‘ilk hareket ettirici neden öğretisi’yle felsefeye önemli bir bakış açısı sunmuştur. Gök cisimleriyle çok fazla uğraşıp sonucunda bulduğu kuramlar ve özellikle Güneş’in Dünya’yla aynı yapıda olduğunu söylemesi o dönem ki mitos inançlarına ters düştüğünden başta olanları rahatsız etmiştir. Mitos’larla düşünen zihinler Tanrı saydıkları Güneş’i bir taşa benzetme saygısızlığını hoş karşılamamışlardır. O dönemin liderleri ve siyasi ilgilileri “yerleşik inanca ket vurduğu gerekçesiyle” Lampsakos Kenti’ne -bu günün Çanakkale’sine- sürgün edilmeye  zorlanmış ve orada ölmüştür. Atina halkının Anaksagoras’a olan sevgisinden Lampsakos Kenti’ne heykelinin diktirildiği ve ölümünden sonra çocuklarıyla birlikte kutlamalar yaptıkları bilinmektedir.

Anaksagoras ‘ın Hareket Ettirici Kuvveti – NOUS

En bilinen öğretisi, hareket ettirici neden öğretisidir. Ona göre varlığın temel bağlamlarını tohumlar oluşturmaktadır. Ne kadar nicelik ve nitelik ayrımları varsa o kadar tohum bulunur. Algıladığımız tüm nesnelerde bu tohumlar bulunmaktadır. Ancak ağır basan tohum, algıladığımız şeyin karakterini ve adını belirler. Anaksagoras bu tohumlardan bağımsız daha toparlayıcı ve hareket ettirici bir nedenin bulunması gerektiğini düşünmüştür. Bu neden arayışı, görünen tohumların ötesinde farklı bir kavrayışın olması gerektiğindendi. Anaksagoras’a göre hareket ettirici “Nous”tu. Nous’a günümüz çağının kavramlarına uygun olarak –akıl,ruh- denilebilir.

Anaksagoras Kimdir? Anaksagoras Varlık Felsefesi

Anaksagoras’a göre mutlak ne yok olabilir ne de bir oluş halinde olabilir. Şeyler, hiçten var olamaz ve hiçten yok olamaz. Evrendeki varlıklar sonsuz parçalara bölünebilirler. Hiçbir şey yalın halde bulunmaz.

“Küçük olan yaratımlar içinde bir en son küçüklük derecesi yoktur, aksine her daim biraz daha küçük vardır. Var şeylerin bölme yoluyla olandan kesilmesi imkânsızdır. Aynı şekilde her zaman, büyükten daha büyük var olan bir şey vardır ve o nicelik bakımından daha küçük olana eşittir. Her şey aynı taktirde hem küçüktür hem büyük.”

Evrenin Başlangıç Hali; İlk Karışım

Anaksagoras, evrenin başlangıç haline “ilk karışım” adını vermiştir. Ona göre başlangıçta her şey karışım halinde ve iç içedir. Hareket yani onun tabiriyle Nous evrenin şu anki haline getiren hareket ettirici neden ve güçtür. Nous, düzen verici ve hareket ettirici bir ilkedir.

“Nous şeyleri hareket ettirmeye başladığında harekete geçen her şeyde bir ayrılma ortaya çıkmış ve Nousun kendilerini harekete geçirmesinden ötürü her şey ayrılmıştır.” “Ayrılan bu şeylerden toprak katılaşmıştır; çünkü buluttan su, sudan toprak ayrılmıştır. Topraktan ayrılan taşlar ise soğuğun etkisiyle katılaşmışlar ve sudan daha öteye atılmışlardır.”

Anaksagoras’a göre aynı olan şeyler birbirlerini algılamaz. Zıt şeyler birbirlerinin algı alanına girer ve bu uyarım bir sonuç oluşturur.

Anaksagoras, bilgiye ulaşım konusunda kendiyle çelişmektedir. Bir yandan duyularımızın aldatıcı olduğunu söylerken diğer yandan görünenlerin ve olanların algısıyla görünmeyenlerin bilgisine inebileceğimizi savunur.

Kaynakça:

• Jean Paul Dumont –Antik Felsefe
• Wikipedia – Anaksagoras